ҚАЗАҚ ТІЛІНІҢ ТАРИХИ БАСТАУЫ-«МҮНИӘТҮЛ-ҒУЗАТ»
Аннотация
Мақаламызда көне мәмлүк – қыпшақ тілінде жазылған кітаптардың бірі “Мүниәтул-ғузат” шығармасына талдау жасаймыз.“Мүниәтул-ғузат” кітабында түркі тіліне аударма болғандықтан байырға түркі сөздері қолданылған. Бұл кітап негізінде әскерлерге соғыс өнерін үйрету мақсатында жазылғандықтан шығарманың тілі – қарапайым, әрі нақты, тілді көркем, бейнелі қолдануды қажет етпеген. Негізгі сөздік қор соғыс техникасына қатысты терминдер, сол кезде соғыста қолданылған қару-жарақ атауларынан тұрады. Біз үшін бұл шығарма сол кезеңдегі ауыз екі тілдің қандай болғаны жөнінде мағлұмат беретін тарихи бастау болуымен құнды. Қазақ тілінің тарихи бастау көздерінің бірі ретінде қарауымызға толық негіз бар. Бұл еңбектер түркі тілдерінің типологиялық ерекшеліктері, дыбыстық құрамы, олардың шығу тарихы мен даму эволюциясы, семантикалық табиғатымен, тілдегі қолданылуы жайында зерттеулерімізге негіз болатын шығарма. Түркі тілдеріне тән түбір сөздердің табиғаты жөнінде мәлімет көзі болатын жәдігер. Қазіргі қазақ тілімізде қолданылып жүрген тіл байлығымыздың негізін құрайтын сөздердің байырғы түбірлердің негізгі ұйытқысы, қайнар көзі болып табылатын базистік лексиканың табиғаты туралы сыр шертеді. Халықтың ұзақ тарихи дамуының бірден-бір куәгері, материальдық және рухани байлығының айнасы болып саналатын маңызды шығармалардың бірі. Қазақ тілінің жүріп өткен ұзын тарихи жолы мен қат-қабат сырын ашуға көмектесетін еңбек екендігі мысалдармен беріледі.
Ключевые слова:
мәмлүк- қыпшақ тілі, “Мүниәтул-ғузат”, соғыс өнері, қару-жарақ, тарихиБиблиографические ссылки
Ауелбекова Ш. «Мүниәтүл-ғузат»-қаһармандық дәстүр мұрасы» Алматы, Таңбалы баспасы, 2017.
«Мүниәтул-Ғузат» (Мәтін, баспаға дайындаған М. Уғырлы), Анкара, Башбаканлык Басымеви, 1987.
Қайдаров А. Қазақ тілінің өзекті мәселелері,/ «Доспехи и вооружение воина-батыра в казахском эпосе и их этнолингвистическое объяснение», Алматы, Ана тілі баспасы. 1998. 304б.
Ekманн Ж. “Тһе мамлук-кыпчак литературе» Централ Асиятик жоурнал 8. б 35-41
Деорфер Г. “Угурлу 1987 узерине танытма язысы” Централ Асиятик жоурнал 33. б 1-2.
Құралұлы А. Қару-жараққа, құрал-жабдыққа, өлшемге, ойындарға байланысты терминдер мен сөз тіркестерінің түсіндірме сөздігі, Алматы, Өнер баспасы 2007.
Акабиров, Ш. Өзбек тілінің изохли лугати, Т.1 (1981), Тошкент, Рус тили нашриоти.
Баскаков. Н.А. Ногайско-русский словар. Москва. Т.1(1958), T.2 (1963), Государственное издателство иностранных и ноциональных словарей.
Ерен Х. Түркче сөзлүк. Анкара. 1988. T.1.
Есмуратова. Р. Қарақалпақ тілінің түсіндірме сөзлігі, Нукус, T.1. (1982), T.4. (1992), Қарақалпақстан баспасы.
Кенесбаев. К. Қазақ тілінің түсіндірме сөздігі, Алматы. Т.1 (1974), T.2 (1976), Т.3 (1978), Т.4 (1979),Т. 5 (1980), Т. 6 (1982), Т. 7(1983), Т.8 (1985), Т.9 (1986), Ғылым баспасы.
https://www.researchgate.net/publication/282422024_Written_Manuscripts_in_Ancient_Kipchak _Language_of_1315th_Centuries_and_their_Research_Problems_in_Kazakhstan
http://psychologyandeducation.net/pae/index.php/pae/article/view/1720 14 https://www.researchwithrutgers.com/en/publications/kazakh
Опубликован
Как цитировать
Выпуск
Раздел
Лицензия
Copyright (c) 2022 Bulletin of Shokan Ualikhanov Kokshetau University Philological Series
Это произведение доступно по лицензии Creative Commons «Attribution-NonCommercial» («Атрибуция — Некоммерческое использование») 4.0 Всемирная.
