«БАБЫРНАМАДА» ТУЫСТЫҚ АТАУЛАРДЫҢ БЕРІЛУІ
DOI:
https://doi.org/10.59102/kufil/2023/iss4pp60-69Аннотация
Туыстық атаулар лексикада маңызды орын алады. Бұл байлық түркі тілдерінде көрініс тапқан түркі мәдениетінен сыр шертеді. Туыстық атауларды ғылымның әртүрлі салалары, әсіресе тіл білімі, фольклористика және әлеуметтану зерттейді. Бұл мақалада шағатай әдебиетінің жарқын туындысы, Әмір Темірдің ұрпағы Захириддин Мұхаммед Бабырдың естелік кітабы – «Бабырнамдағы» туыстық атаулар қазіргі қазақ тілімен салыстырыла зерттеледі. Аталған еңбекті таңдау себебіміз – З.М. Бабыр аталған еңбекте туыстық атауларды көп қолданады. Мәселен, «Бабырнамада» өзінің және басқа да тарихи тұлғалардың шығу тегін көрсетіп отырады, ал туыстық атауларды қолданбай бұны жасау мүмкін емес. Зерттеу барысында сипаттамалық және лексикографиялық әдістер қолданылды. Зерттеу нәтижесінде 52 туыстық атау анықталды. Қазақ тілінде жиі қолданылатын ана, ата, ұл, аға, іні т.б. туыстық атаулардың шығу тегі қарастырылды. «Бабырнама» мен қазіргі қазақ тілінде сақталған терминдердің басым бөлігі түркілік шығу текке ие екені белгілі болды.
Ключевые слова:
Бабырнама, туыстық атаулар, лексика, шағатай тілі, этимологияБиблиографические ссылки
Kholmatova D. Peculiarities of kinship terminology in Turkic languages, Universum: filologiya i iskusstvovedenie [Universum: philology and art criticism], 9 (87), 21-23 (2021) [Ағылшын тілінде].
Қайдар Ә. Қазақтар: ана тілі әлемінде (этнолингвистикалық сөздік). – Алматы: Дайк-Пресс, 2009. – Т. 1. Адам. – 780 б.
Покровская Л.А. Түркі тілдеріндегі туыстық терминдер // Түркі тілдері лексикасының тарихи дамуы. – Мәскеу: АН СССР, 1961. – 11-81 б. [Орыс тілінде]
Цинциус В.И. Алтай туыстық терминдерінің этимологиясы туралы // Алтай тілдерінің салыстырмалы лексикологиясының очерктері.– Ленинград: Наука, 1972. – 80 б. [Орыс тілінде]
Li Y.-S. Türk Dillerinde Akrabalık Adları [Түркі тілдеріндегі туыстық атаулар]. – Анкара: Türk Dil Kurumu Yayınları, 2020. – 576 б. [Түрік тілінде]
Tashbash E. The Turkic kinship system // Acta Orientalia Academiae Scientiarum Hung – 2019. – № 72 (2). – P. 245-258. [Ағылшын тілінде]
Berlo M. Kinship-term paradigms in the Transeurasian languages // The Oxford Guide to the Transeurasian Languages. First edition. – Oxford University Press, 2020. – P. 691-702. [Ағылшын тілінде]
Thackston W.M. Zahiruddin Muhammad Babur Mirza Baburnama, Chaghatay Turkish Text with Abdul-Rahim Khankhanan’s Persian Translation; Turkish Transcription, Persian Edition and English Translation. – Harvard University, 1993. – Part I-III. – 904 p. [Ағылшын тілінде]
Clauson G. An Etymological Dictionary Of Pre-Thirteenth-Century Turkish. – Oxford: At The Clarendon Press, 1972. – 989 p. [Ағылшын тілінде]
Сыздықова Р. Сөз құдіреті. Көп томдық шығармалар жинағы. – Алматы: «Ел-шежіре», 2014. – Т. 6. – 295 б.
Көнетүркілік сөздік. – Ленинград: «Наука», 1969. – 676 б. [Орыс тілінде]
Егоров В.Г. Этимологический словарь чувашского языка [Чуваш тілінің этимологиялық сөздігі]. – Чебоксары: Чувашское книжное издательство, 1964. – 357 б. [Орыс тілінде]
Hunutlu Ü., Yildirim M. Köktürk ve Eski Uygur Yazılı Ürünlerinde Akrabalık Adları [Көктүрк және көне ұйғыр жазба ескерткіштеріндегі туыстық атаулар] // Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi. – 2023. – № 4/1 – 1-26 p. [Түрік тілінде]
Бернштам А.Н. Oyul «ұл» сөзінің семантикасы // Тіл және ойлау. – Т. IX. – М.- Л, 1940. – 97 б. [Орыс тілінде]
Кононов А.Н. Оғул «ұл» сөзінің этимологиясы хақында // Моңғол халықтарының филологиясы мен тарихы. Б. Я. Владимирцовты еске алуға арн. – М., 1958. – 175-176 б. [Орыс тілінде]
Материал 05.09.2023 баспаға түсті
Опубликован
Как цитировать
Выпуск
Раздел
Лицензия
Copyright (c) 2023 Bulletin of Shokan Ualikhanov Kokshetau University Philological Series
Это произведение доступно по лицензии Creative Commons «Attribution-NonCommercial» («Атрибуция — Некоммерческое использование») 4.0 Всемирная.
