Сравнительный анализ фразеологизмов башкирского и казахского языков
DOI:
https://doi.org/10.59102/kufil/2025/iss3pp108-122Аннотация
Бұл мақалада башқұрт және қазақ тілдеріндегі фразеология ұлттық менталитет пен тілдік дүниетанымның көрінісі ретінде қарастырылады. Зерттеудің өзектілігі түркі тілдеріндегі фразеологизмдердің жалпы және ерекше белгілерін мәдениаралық өзара әрекеттестік контекстінде терең түсіну қажеттілігімен байланысты. Зерттеудің мақсаты – башқұрт және қазақ тілдеріндегі фразеологиялық бірліктерді салыстырмалы талдау, олардың құрылымдық және мағыналық ерекшеліктерін анықтау, сондай-ақ олардың халықтардың мәдени және тарихи құндылықтарын жеткізудегі рөлін белгілеу. Зерттеу салыстырмалы-салғастырмалы талдау, компоненттік және семантикалық талдау әдістеріне, сондай-ақ лингвомәдени тәсілге негізделген. Осы әдістерді қолдану екі тілдегі фразеологиялық бірліктердің жұмыс істеуіндегі жалпы заңдылықтар мен айырмашылықтарды анықтауға мүмкіндік берді. Талдау нәтижесінде башқұрт және қазақ тілдерінің фразеологиялық жүйелері ортақ түркілік мұраға байланысты айтарлықтай ұқсастықтарға ие екендігі анықталды. Көптеген фразеологизмдер мағынасы, құрылымы және бейнелілігі жағынан сәйкес келеді, бұл башқұрт және қазақ халықтарының тарихи қарым-қатынасымен түсіндіріледі. Сонымен қатар, әр этностың мәдени дәстүрлері мен өмір салтының ерекшеліктеріне байланысты айырмашылықтар да анықталды. Мысалы, еңбекқорлыққа байланысты тұрақты тіркестер башқұрт тілінде алтын ҡуллы («алтын қолды») фразеологизмі арқылы көрініс тапса, қазақ тілінде осыған ұқсас мағына бармағынан бал тамған («бармағынан бал тамған») тіркесімен беріледі, бұл ақындық дәстүрдің ықпалын көрсетеді. Зерттеу екі тілдің фразеологиялық қорында қалыптасқан негізгі концептілерді және олардың сөйлеу тәжірибесіндегі қызметін анықтауға мүмкіндік берді. Алынған нәтижелер мәдениаралық зерттеулерде, аударматануда және түркі тілдерін оқытуда қолданылуы мүмкін. Зерттеудің маңыздылығы фразеологизмдердің ұлттық ерекшеліктері мен олардың тілдік дүниетанымды қалыптастырудағы, этномәдени жад пен дәстүрлерді сақтаудағы рөлін кеңінен түсінуге негізделген. Анализ нәтижелері фразеологизмдер мәдени құндылықтар мен стереотиптердің индикаторы бола алатынын және тіл тасымалдаушыларының дүниетанымын көрсететінін дәлелдейді. Зерттеудің практикалық маңызы түркі тілдеріне арналған оқу материалдарын әзірлеуде, оқыту әдістерін жетілдіруде және аударма ісінде қолдану мүмкіндігімен айқындалады. Бұл тақырыпты одан әрі зерттеу түркі халықтары арасындағы тілдік интерференция мен мәдени алмасу механизмдерін терең түсінуге ықпал етуі мүмкін.
Ключевые слова:
лингвистика, фразеологизмы, национальное мировоззрение, лингвокультурология, башкирский язык, казахский языкБиблиографические ссылки
Sergeyevna, G. S. (2024). Structural and semantic analysis of phraseological units with zoonyms in Russian, English and Uzbek languages. American Journal of Science and Learning for Development, 3(1), 39–42. https://doi.org/10.51699/ajsld.v3i1.3312
Uraksin, Z. F., Nadrshinah, A., & Josopov, G. (2006). Bashkortsa-russa frazeologik һүҙlek [Bashkir-Russian Phraseological Dictionary] (2nd ed.). Kitap.
Begmatova, G. K. (2020). Idioms in Turkish languages. ISJ Theoretical & Applied Science, 86(6), 368–371. https://doi.org/10.15863/TAS.2020.06.86.70
Muratov, S. N. (1961). Ustojchivye slovosochetaniya v tyurkskih yazykah [Stable word combinations in Turkic languages]. Izd-vo vost. lit.
Yusupov, H. G. (1963). Frazeologiya bashkirskogo yazyka [Phraseology of the Bashkir Language].
Kiekbaev, Dzh. G. (1966). Leksika i frazeologiya bashkirskogo yazyka [Lexicon and Phraseology of the Bashkir Language]. Bashkirskoye knizh. izd-vo.
Uraksin, Z. G. (1975). Frazeologiya bashkirskogo yazyka [Phraseology of the Bashkir Language]. Nauka.
Uraksin, Z. G. (1989). Russko-bashkirskij frazeologicheskij slovar’ [Russian-Bashkir Phraseological Dictionary]. Russkiy yazyk.
Uraksin, Z. G. (2006). Frazeologicheskij slovar’ bashkirskogo yazyka [Phraseological Dictionary of the Bashkir Language]. Kitap.
Bunyadova, A. (2020). Comparative phraseological problems in modern linguistics. Insan ve Toplum Bilimleri Arastirmalari Dergisi, 9(5), 3732–3740. https://doi.org/10.15869/itobiad.786997
Alisherovna, M. N. (2021). On the comparative study of phraseology at the present stage. Central Asian Journal of Mathematical Theory and Computer Sciences, 2(9), 4–8. https://cajmtcs.centralasianstudies.org/index.php/CAJMTCS/article/view/96
Bolğanbaev, Ä. (1989). Anatomiyalyq atawlarğa baylanysty frazeologizmdar [Phraseological units related to anatomical terms]. In Qazaq tiliniñ tüsindirme sözdigin jasaw täjiribeleri (pp. xx–xx). Ğylym.
Keñesbaev, I. (1972). Qazaq tiliniñ frazeologiyalyq sözdigi [Phraseological Dictionary of the Kazakh Language]. Ğylym.
Zhakypov, Zh. A. (Ed.). (2024). Dästürli til biliminiñ qazirgi mäseleleri: Ûzhymdyq monografiya [Current issues of traditional linguistics: A collective monograph]. L.N. Gumilyov Eurasian National University.
Bekeyeva, N., Bissengali, A., Mankeyeva, Zh., & Nurdauletova, B. (2021). Phraseological expressions in the Turkic language: Comparative analysis. Modern Realities of National Languages of CIS Countries, 9(2), 29-40.
Опубликован
Как цитировать
Выпуск
Раздел
Лицензия
Copyright (c) 2025 Bulletin of Shokan Ualikhanov Kokshetau University Philological Series
Это произведение доступно по лицензии Creative Commons «Attribution-NonCommercial» («Атрибуция — Некоммерческое использование») 4.0 Всемирная.
